W bardziej zaawansowanych przypadkach choroby może wystąpić swędzenie, w rzadkich przypadkach bolesne odczucia w miejscach wysypki. Przy ciągłym drapaniu grudek może wystąpić stan zapalny, zaczerwienienie wokół węzła i początek procesu ropnego. Wraz z pojawieniem się na ciele mięczak zakaźny może pojawić się również na BUDOWA RAKA STAWOWEGO. – czułki (pełnią funkcję narządów zmysłu: dotyku, smaku i węchu) – oczy (umieszczone są na ruchomym słupku, co zwiększa pole widzenia) – głowotułów (na nim znajdują się oczy złożone, dwie pary czułków i pięć par odnóży krocznych) – pancerz (twardy i gruby – chroni przed uszkodzeniami Plan wynikowy  Dział programu Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające cash. Plan wynikowy Dział programu Numer i temat lekcji Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) Wymagania rozszerzające (ocena dobra) Wymagania dopełniające (ocena bardzo dobra) Wymagania wykraczające (ocena celująca) 1 2 3 4 5 6 7 I. Podstawy biologii 1. Biologia – nauka o życiu Uczeń • wyjaśnia znaczenie pojęcia biologia • wymienia dziedziny biologii • wymienia źródła wiedzy biologicznej Uczeń • wyjaśnia, do czego służą przewodniki i klucze do oznaczania gatunków • omawia zasady posługiwania się mikroskopem • prowadzi obserwacje mikroskopowe Uczeń • przeprowadza proste doświadczenie • odróżnia próbę badawczą od kontrolnej • potrafi samodzielnie wykonać preparat mikroskopowy • wymienia etapy metody naukowej Uczeń • sporządza dokumentację przeprowadzonej obserwacji i doświadczenia przyrodniczego • formułuje hipotezy i wyciąga wnioski Uczeń • samodzielnie planuje i wykonuje doświadczenia zgodnie z regułami stosowanymi przez naukowców • rozwija swoje zainteresowania przyrodnicze • korzysta z różnych źródeł wiedzy 2. Budowa komórki • podaje przykłady organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych • wymienia pierwiastki i związki chemiczne występujące w komórkach • wymienia struktury komórkowe • podaje różnice występujące między komórkami • sporządza preparat mikroskopowy i dokonuje jego obserwacji • wykonuje rysunek preparatu oglądanego pod mikroskopem • omawia rolę struktur komórkowych • wymienia struktury wspólne dla komórek roślinnych, zwierzęcych i bakteryjnych • wymienia różnice występujące między komórkami roślinnymi, zwierzęcymi i bakteryjnymi • omawia współdziałanie poszczególnych struktur komórkowych • wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia • podaje kryteria podziału związków chemicznych • planuje i wykonuje doświadczenie wykazujące półprzepuszczalność błon komórkowych oraz zjawisko plazmolizy 3. Czynności życiowe organizmów • wymienia czynności życiowe organizmów • dzieli organizmy na samożywne i cudzożywne • wymienia sposoby oddychania organizmów • podaje znaczenie pojęcia rozmnażanie się • wymienia sposoby rozmnażania się • wyjaśnia znaczenie fotosyntezy i oddychania dla organizmów i środowiska • wyjaśnia, na czym polega wydalanie i reagowanie na bodźce • wskazuje substraty i produkty reakcji fotosyntezy, chemosyntezy oraz oddychania tlenowego i beztlenowego • podaje przykłady wykorzystania energii przez organizmy • omawia rodzaje ruchu • przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji alkoholowej wydziela się dwutlenek węgla • porównuje sposoby oddychania pod względem wydajności • wskazuje cechy wspólne i różniące fotosyntezę oraz chemosyntezę • wyjaśnia, dlaczego rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie bezpłciowe • omawia tropizmy i nastie • podaje przykłady roślin, u których występują tropizmy i nastie • przeprowadza doświadczenie wykazujące fototropizm dodatni pędu 1 2 3 4 5 6 7 4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy • wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka • wymienia nazwy jednostek klasyfikacji organizmów • podaje przykłady organizmów należących do pięciu królestw • podaje przykłady nazw gatunkowych • podaje podstawy podziału organizmów na pięć królestw • rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie cech ich budowy • podaje znaczenie pojęcia gatunek • podaje przykłady chorób wirusowych i sposoby zapobiegania im • ocenia sztuczne i naturalne systemy klasyfikacji organizmów • wyjaśnia, na czym polega hierarchia taksonów w systematyce • posługuje się prostym kluczem do oznaczania gatunków • wyjaśnia, dlaczego wirusów nie można zaliczyć do żadnego z pięciu królestw organizmów • omawia budowę wirusa • dokonuje podziału wirusów ze względu na infekowane organizmy • wskazuje różnice między kluczem numerycznym a graficznym • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki • konstruuje prosty klucz graficzny lub numeryczny • omawia cykle życiowe wirusów (lityczny i lizogenny) II. Budowa i funkcjo­ nowanie bakterii, protistów i grzybów 5. Bakterie –najmniejsze organizmy • wymienia przykłady środowisk życia bakterii • podaje charakterystyczne cechy komórki bakteryjnej i wymienia rodzaje kształtów komórek bakteryjnych • określa znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka • wymienia rodzaje skupisk bakterii • wymienia podstawowe czynności życiowe bakterii • wskazuje skutki obecności bakterii pasożytniczych w organizmach • omawia sposoby rozmnażania się, oddychania i odżywiania się bakterii • wyjaśnia rolę przetrwalników u bakterii • wyjaśnia znaczenie procesu płciowego bakterii • wskazuje cechy budowy i czynności życiowych bakterii warunkujące ich bardzo szerokie rozprzestrzenienie • • wykazuje związek między obecnością w organizmie człowieka symbiotycznych bakterii a jego stanem zdrowia 6. Różno­ rodność protistów • wymienia trzy grupy organizmów zaliczanych do protistów • podaje przykłady pospolitych gatunków protistów i określa miejsca ich występowania • wymienia czynności życiowe protistów • dokonuje obserwacji mikroskopowej protistów jednokomórkowych • omawia budowę protistów jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych • charakteryzuje czynności życiowe protistów • uzasadnia podział protistów na roślinopodobne, grzybopodobne i zwierzęcopodobne • wymienia cechy wspólne i różniące poszczególne grupy protistów • prowadzi hodowlę pantofelka • wykonuje preparaty mikroskopowe protistów • wyjaśnia negatywne i pozytywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla człowieka • przedstawia udział protistów zwierzęcopodobnych w samooczyszczaniu się wód • wykazuje rolę protistów zwierzęcopodobnych w biologicznym oczyszczaniu ścieków w oczyszczalniach 7. Grzyby –cudzożywne plechowce • wymienia warunki życia grzybów • wymienia czynności życiowe grzybów • wymienia komponenty budowy porostu • omawia na przykładach budowę grzybów • charakteryzuje czynności życiowe grzybów • wymienia przykłady grzybów pasożytniczych • podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i dla człowieka • wymienia związki symbiotyczne grzybów • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i dla drzewa • określa rolę grzybów i glonów w plesze porostów • wyjaśnia znaczenie pojęcia grzybica • wskazuje cechy budowy porostów warunkujące ich pionierskie właściwości oraz znaczenie w ocenie stanu czystości powietrza • odróżnia grzyby jadalne od trujących • rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów • posługuje się skalą porostową • ocenia stan czystości powietrza w miejscu zamieszkania na podstawie skali porostowej 1 2 3 4 5 6 7 III. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia roślin 8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych • wyjaśnia znaczenie pojęć tkanka i organ • wymienia rodzaje tkanek roślinnych • wymienia funkcje wskazanych tkanek • wskazuje miejsce występowania określonych tkanek w roślinie • rozpoznaje tkanki na schematach i w obrazie mikroskopowym • wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek stałych i twórczych • sporządza preparaty mikroskopowe tkanek i dokonuje ich obserwacji • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie • wskazuje przystosowania roślin do określonych warunków • wskazuje wytwory tkanki okrywającej liścia, korzenia i łodygi • wskazuje przydatność wytworów tkanki okrywającej u roślin • wskazuje struktury wydzielnicze roślin i omawia ich znaczenie • omawia związek budowy określonych tkanek z ich funkcjami • wykazuje, na czym polega niejednorodność drewna i łyka 9. Budowa i funkcje organów roślinnych • wymienia organy wegetatywne i generatywne • podaje podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • wymienia podstawowe funkcje łodygi i liści • omawia budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liści • wskazuje cechy budowy zewnętrznej liścia uwzględniane przy oznaczaniu gatunków roślin • omawia budowę wewnętrzną korzenia, łodygi, liści • rozpoznaje i wskazuje na schematach tkanki budujące korzeń, łodygę i liść • prowadzi obserwacje mikroskopowe preparatów przekroju poprzecznego korzenia, łodygi i liścia • wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem • wykazuje na przykładach znaczenie modyfikacji organów w zajmowanym przez rośliny środowisku życia i pełnionych funkcjach • prowadzi hodowlę wodną fasoli • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące przewodzenie wody z korzenia do łodygi 10. Mszaki – rośliny o cechach plechowców i organow- ców • wymienia miejsca występowania mszaków • wyróżnia elementy budowy mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i dla człowieka • omawia elementy budowy mszaków w związku z pełnionymi przez nie funkcjami • wymienia sposoby rozmnażania się mszaków • odróżnia pokolenie płciowe mszaków od bezpłciowego • wyjaśnia znaczenie pojęć gametofit i sporofit • analizuje budowę mszaków i wskazuje u nich cechy plechowców • wskazuje cechy mszaków warunkujące to, że są roślinami pionierskimi • wykazuje związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą a rozmnażania bezpłciowego ze środowiskiem lądowym • wyjaśnia znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność • omawia przemianę pokoleń u mszaków, korzystając ze schematu 11. Paprotniki – pierwsze organowce • wymienia środowiska życia paprotników • odróżnia paprotniki od innych roślin • omawia znaczenie organów u paproci • rozpoznaje po charakterystycznych • omawia sposoby rozmnażania się paprotników • uzasadnia przynależność • omawia tendencję do redukcji gametofitu • przedstawia procesy, które doprowadziły do powstania • przedstawia cykl rozwojowy paproci • przygotowuje i przedstawia prezentację • rozpoznaje i nazywa organy paproci cechach budowy grupy paprotników • omawia znaczenie paprotników współcześnie żyjących i kopalnych paprotników do organowców w minionych epokach węgla kamiennego dotyczącą życia w lesie karbońskim 12. Nago- nasienne – rośliny o nieosło- niętych nasionach • wymienia środowisko życia roślin nagonasiennych • wskazuje organy roślin nagonasiennych i wymienia ich funkcje • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • wskazuje na wybranych przykładach formy życiowe roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin • wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do środowiska życia • wyjaśnia znaczenie pojęć wiatropylność i wiatrosiewność • wykazuje, że kwiat to organ generatywny • omawia rolę nasienia jako organu przetrwalnego • rozpoznaje wybrane gatunki roślin nagonasiennych na podstawie ich charakterystycznych cech • określa, z jakiej rośliny pochodzi wskazana szyszka • rozróżnia na przykładach rośliny jednopienne od dwupiennych • wykazuje dominację sporofitu i redukcję gametofitu w cyklu rozwojowym sosny • omawia cykl rozwojowy sosny • wykazuje, że obecność łagiewki pyłkowej to duże osiągnięcie ewolucyjne • podaje i wskazuje na mapie przykłady zbiorowisk roślinnych, w których dominują rośliny nagonasienne 13. Okryto- nasienne – rośliny wytwarza- jące owoce • wymienia środowiska życia okrytonasiennych • wyjaśnia znaczenie pojęcia rośliny okrytonasienne • nazywa elementy kwiatu • rozpoznaje okrytonasienne wśród innych roślin • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla człowieka • odróżnia kwiat od kwiatostanu • omawia różnice między zapyleniem a zapłodnieniem • wskazuje organy u roślin okrytonasiennych i podaje ich funkcje • omawia etapy powstawania owocu • wymienia rodzaje owoców i podaje ich przykłady • wymienia formy życiowe roślin okrytonasiennych i podaje ich przykłady • wyodrębnia cechy nasienia decydujące o jego charakterze przetrwalnym • wykazuje zależność miedzy budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania • omawia cykl życiowy rośliny okrytonasiennej • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział owoców na pojedyncze i zbiorowe, mięsiste i suche, pękające i niepękające, podając odpowiednie przykłady 14. Rośliny wybranego środowiska lądowego – zajęcia terenowe • wymienia formy życiowe roślin obserwowanych w terenie • wymienia czynniki niezbędne do życia roślin • określa przynależność rośliny do danej grupy na podstawie charakterystycznych cech • omawia wpływ człowieka na warunki życia roślin obserwowanych w terenie • wyjaśnia na przykładach różnice między rośliną zielną jednoroczną a wieloletnią (byliną) • uzasadnia potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania • oznacza za pomocą klucza pospolite gatunki roślin • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przygotowuje zielnik roślin IV. Funkcjono- wanie organizmów roślinnych 15. Fotosynteza i transport substancji • wyjaśnia cel fotosyntezy • wymienia czynniki niezbędne do zajścia procesu fotosyntezy • dzieli czynniki wpływające na fotosyntezę na zewnętrzne i wewnętrzne • omawia fazy fotosyntezy: zależną i niezależną od światła • wykazuje związek między budową liścia a procesem fotosyntezy i oddychania • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność skrobi jako produktu fotosyntezy Plan wynikowy • wymienia związki transportowane w roślinie • omawia znaczenie fotosyntezy dla życia na Ziemi • wykazuje związek fotosyntezy z oddychaniem • wyjaśnia, na czym polega transport wody i związków organicznych w roślinie • wskazuje różnice między wymianą gazową roślin w dzień i w nocy • planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy 16. Rozmnaża- nie się roślin • podaje cel rozmnażania się roślin • wyróżnia główne sposoby rozmnażania się roślin (rozmnażanie bezpłciowe i płciowe) • wymienia czynniki wpływające na kiełkowanie nasion • wymienia formy rozmnażania bezpłciowego (wegetatywne i przez zarodniki) • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe • omawia praktyczne wykorzystanie różnych sposobów rozmnażania wegetatywnego • wykazuje wpływ wytworzenia nasion i owoców na zasięg występowania roślin nasiennych • porównuje przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych • przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające wpływ wody na kiełkowanie nasion • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące, że kiełkujące nasiona zużywają tlen 17. Sprawdzian wiadomości Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działów I–IV V. Budowa zewnętrzna i środowis- ko życia zwierząt 18. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych • wymienia główne rodzaje tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanek łącznych • podaje funkcje krwi • wymienia tkanki nabłonkowe i wyjaśnia ich funkcje • omawia budowę tkanek łącznych • wymienia rodzaje i miejsca występowania tkanek mięśniowych • omawia budowę neuronu • wymienia miejsca występowania nabłonków • wskazuje wspólne cechy tkanek łącznych • wykazuje różnice w budowie i funkcjonowaniu tkanek mięśniowych • omawia budowę i rolę elementów morfotycznych krwi • prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek • wskazuje związek budowy nabłonków z pełnionymi przez nie funkcjami • wskazuje cechy wspólne tkanek mięśniowych • omawia rolę elementów neuronu oraz komórek glejowych • rozpoznaje na schematach i w obrazie mikroskopowym różne tkanki zwierzęce • tworzy mapę mentalną przedstawiającą podział tkanek zwierzęcych i ich rodzaje 19. Parzydełko- wce – naj- prostsze zwierzęta tkankowe • podaje środowiska życia parzydełkowców • omawia tryb życia polipa i meduzy • omawia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka • uzasadnia przynależność stułbiopławów, krążkopławów i koralowców do parzydełkowców • wymienia cechy krążkopławów, stułbiopławów i koralowców • uzasadnia przynależność krążkopławów, stułbiopławów i koralowców do najprostszych tkankowców na podstawie ich charakterystycznych cech • uzasadnia związek między trybem życia zwierzęcia a jego symetrią ciała • omawia budowę i sposób działania komórki parzydełkowej • przedstawia przemianę pokoleń u chełbi modrej 1 2 3 4 5 6 7 20. Płazińce, nicienie – zwierzęta w większo- ści pasożyt- nicze • podaje środowisko życia płazińców i nicieni • charakteryzuje kształt ciała płazińców i nicieni • rozpoznaje wybrane płazińce i nicienie na schematach • wyjaśnia, jak ustrzec się przed pasożytniczymi płazińcami i nicieniami • wymienia cechy tasiemca będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia • uzasadnia przynależność tasiemca uzbrojonego do płazińców, a glisty ludzkiej do nicieni • uzasadnia znaczenie obojnactwa dla tasiemca • wymienia płazińce i nicienie wolno żyjące • charakteryzuje dymorfizm płciowy u glisty ludzkiej • charakteryzuje symetrię ciała płazińców i nicieni • wyjaśnia znaczenie pojęć żywiciel pośredni i żywiciel ostateczny • omawia cykle rozwojowe tasiemca uzbrojonego, glisty ludzkiej i włośnia krętego 21. Pierścienice – zwierzęta o segmento- wanym ciele • wymienia środowiska życia pierścienic • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia rolę dżdżownic w użyźnianiu gleby • podaje przykłady przedstawicieli skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • omawia budowę zewnętrzną skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów • wymienia znaczenie pierścienic inne niż spulchnianie gleby • wskazuje związek budowy dżdżownicy, pijawki oraz nereidy ze środowiskiem i trybem życia • wymienia cechy wspólne skąposzczetów, pijawek i wieloszczetów oraz cechy je różniące • wykazuje związek między budową pijawki a jej pasożytniczym trybem życia • prowadzi okresową hodowlę dżdżownicy • dokonuje obserwacji czynności życiowych dżdżownicy • sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji • przeprowadza doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby 22. Stawonogi – zwierzęta o charaktery- stycznych odnóżach • wymienia środowiska życia stawonogów • wyjaśnia znaczenie pojęcia stawonogi • rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt • rozpoznaje owada, skorupiaka i pajęczaka na podstawie ich charakterystycznych cech • omawia budowę zewnętrzną raka stawowego, krzyżaka ogrodowego i biedronki siedmiokropki • wymienia typy aparatów gębowych owadów • wymienia typy odnóży lokomocyjnych owadów • podaje pozytywne i negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka • dowodzi związku między budową aparatów gębowych owadów a rodzajem pobieranego przez nie pokarmu • wykazuje związek między budową odnóży a środowiskiem i trybem życia owada • określa rodzaj szkieletu stawonogów i omawia jego znaczenie • wskazuje zalety i wady szkieletu zewnętrznego • porównuje sposoby poruszania się stawonogów z innymi zwierzętami bezkręgowymi • analizuje materiały źródłowe dotyczące owadów – szkodników i przygotowuje prezentację na temat ich działalności 23. Mięczaki – zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą • wymienia środowiska życia mięczaków • rozpoznaje mięczaki wśród innych zwierząt • podaje przykłady zwierząt należących do ślimaków, małży i głowonogów • omawia budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga • omawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka • wykazuje związek między budową a trybem życia mięczaków • omawia sposoby odżywiania się małży, ślimaków i głowonogów • wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły • wskazuje cechy wspólne i cechy odróżniające poszczególne grupy mięczaków • prowadzi hodowlę ślimaka winniczka lub zatoczka rogowego i dokumentuje wyniki przeprowadzonych obserwacji • planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wrażliwość ślimaka na rodzaj pokarmu • dowodzi związku symetrii promienistej szkarłupni z ich trybem życia Plan wynikowy 1 2 3 4 5 6 7 24. Ryby – kręgowce wodne • wymienia części ciała ryby • wymienia nazwy płetw ryby • dzieli ryby na kostnoszkieletowe i chrzęstnoszkieletowe, podając przykłady • omawia pokrycie ciała ryb • wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność • podaje przykłady słodkowodnych i morskich gatunków ryb kostnoszkieletowych • uzasadnia związek linii nabocznej ze środowiskiem życia ryb • uzasadnia konieczność spożywania ryb przez człowieka • wyjaśnia, dlaczego łuskę ryby nazywa się jej metryką • wskazuje rolę pęcherza pławnego • przygotowuje i wygłasza referat na temat znaczenia ryb w środowisku i dla człowieka 25. Płazy – kręgowce dwóch środowisk • podaje miejsca występowania płazów • wymienia części ciała płazów bezogonowych i ogoniastych • podaje znaczenie płazów dla człowieka • omawia pokrycie ciała płazów • podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów • wskazuje przystosowania w budowie zewnętrznej płazów do życia w dwóch typach środowisk • wykazuje związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia • objaśnia mechanizm wentylacji płuc przy udziale jamy gębowo-gardzielowej • wykazuje związek między budową a trybem życia płazów • omawia sposób pobierania pokarmu przez płazy • wykonuje album „Nasze płazy" • wymienia cechy taksonomiczne wybranych płazów i cechy będące przejawem dymorfizmu płciowego 26. Gady – kręgowce, które opanowały ląd • określa środowisko życia gadów • wymienia części ciała jaszczurki, węża i żółwia • omawia znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka • omawia pokrycie ciała u gadów • podaje przykłady gadów występujących w Polsce • wykazuje związek między trybem życia a zmiennocieplnością • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów w Polsce • wykazuje wady i zalety pokrycia ciała gadów • wykazuje różnice między aktywnością życiową gadów strefy międzyzwrotnikowej i gadów występujących w Polsce oraz wskazuje i Słysząc słowo „mięczak”, oczami wyobraźni widzimy wiotką, bezbronną istotę. Czy nazwa ta odzwierciedla zatem również usposobienie zwierząt zwanych mięczakami? Czy ich miękkie, na pierwszy rzut oka delikatne ciała, są jedynie pływającym (lub pełzającym) obiadem dla zwierząt i ludzi? Czas poznać nieco lepiej jedną z największych grup zwierząt na świecie. KlasyfikacjaDomena: eukariontyKrólestwo: zwierzętaTyp: mięczakiGromady:Ślimaki / Brzuchonogi (Gastropoda)Bezpłytkowce (Aplacophora)Jednopłytkowce (Monoplacophora)Wielopłytkowce/Chitony (Polyplacophora)Chitony (Polyplacophora)Głowonogi (Cephalopoda)Małże (Bivalvia)Łódkonogi (Scaphopoda)Gromady wymarłe:hiolity (†Hyolitha)†Helcionelloida(†Rostroconchia)Mięczaki (Mollusca) – typ bezkręgowców spotyka się zarówno na lądzie, jak i wodach słodkich oraz słonych. Mięczaki są bowiem niebywale różnorodne nie tylko pod względem wyglądu, ale również pod względem wybieranego siedliska. Poza tym bardzo trudno byłoby im zajmować jeden rodzaj ekosystemu – na całym świecie żyje ok. 85 000 rozpoznanych gatunków żyje w oceanach, od wybrzeży po strefę abysalną (głębię). Duża ich liczba zamieszkuje jednak ląd i wody słodkie. Bardzo zróżnicowane grupy żyją w strefie tropikalnej i umiarkowanej, ale przedstawiciele typu występują w każdej szerokości 80% wszystkich znanych gatunków mięczaków to ślimaki. Najbardziej złożonymi organizmami spośród wszystkich mięczaków są jednak głowonogi, takie jak kałamarnice, mątwy i ośmiornice. Charakteryzuje je bardzo rozbudowany układ nerwowy, niespotykany u innych (Mollusca) – / PalliumPłaszcz to gruby fałd mięśni, który otacza tzw. wór trzewiowy mięczaka. W płaszczu występują również specjalne gruczoły, dzięki którym na powierzchni pallium tworzy się egzoszkielet (szkielet zewnętrzny) w postaci muszli. U mięczaków morskich, takich jak głowonogi, szkielet jest wewnętrzny, tzn. schowany pod płaszczem. Na grzbiecie pallium przyrasta do tułowia, tworząc po bokach dwie fałdy łączące się na brzuchu. W fałdach płaszczowych tworzą się także skrzela (u gatunków wodnych) lub płuca, a raczej jama płucna (u gatunków lądowych).MuszlaNa krawędzi płaszcza wytwarzana jest specjalna osłona (szkielet) składająca się głównie z chityny i konchioliny. Powłoka ta, zwana muszlą, posiada 3 warstwy:Zewnętrzną – (periostrakum, in. warstwa rogowa), zbudowaną z konchioliny. Dzięki tej powłoce muszla nie rozpuszcza – zbudowaną z kryształków węglanu wapnia (in. kalcytu)Wewnętrzną – nazywaną także warstwą perłową ze względu na zdolność załamywania światła. Produkuje się z niej tzw. masę perłową stosowaną m. in. w jubilerstwie i (Mollusca) – posiadają mięsistą nogę, która dostosowana jest do różnych celów w zależności od gromady. Na nodze występują tzw. statocysty pełniące rolę narządu równowagi. U ślimaków wydzielany jest także śluz umożliwiający efektywniejsze pokonywanie skałoczepów noga pełni funkcję przyssawki. Dzięki niej zwierzę może utrzymywać się na pionowych, twardych powierzchniach. U małży noga przystosowana została do rozkopywania dennego osadu, u głowonogów natomiast jest niezbędna do ruchu odrzutowego – ma ona postać 4 ramion. Budowa ślimakaAby zilustrować budowę mięczaka, posłużymy się schematem budowy najpopularniejszej grupy tych zwierząt – ślimaków. Zamieszczony poniżej rysunek oraz opis pochodzą z budowy mięczaka, na podstawie budowy ślimaka1. muszla 2. wątrobotrzustka 3. płuco w jamie płucnej 4. odbyt 5. otwór płucny 6. oko 7. czułek 8. zwój mózgowy 9. przewód ślinowy 10. otwór gębowy z tarką 11. wole (cz. przełyku) 12. gruczoł ślinowy 13. otwór płciowy 14. penis 15. pochwa 16. gruczoł śluzowy 17. jajowód 18. wapienna strzałka miłosna 19. noga 20. żołądek 21. nerka pochodzenia metanefrydialnego 22. płaszcz 23. serce 24. nasieniowódZmysłyPoza czułkami mięczaki mogą posiadać oczy, statocysty (narządy równowagi) i osfradia (narządy zmysłowe zastępujące węch). U głowonogów, jako zwierząt posiadających zaawansowaną budowę, występują natomiast oczy przypominające te u wodnych (Mollusca) – Melibe i sposób pobierania pokarmuMięczaki są z reguły roślinożerne, żerują na glonach lub filtrują pokarm z wody za pomocą skrzeli (np. małże). Niektórzy przedstawiciele typu preferuje jednokomórkowe glony, inne wolą bardziej złożone organizmy roślinne, np. algi, które rozrywają za pomocą raduli. RadulaWiększość mięczaków posiada tzw. tarkę (radulę) ulokowaną w gardzieli. Radula to chitynowy fałd pokryty rzędami chitynowych zębów. Tylne zęby często są wymieniane, ponieważ szybko się zużywają. Główną funkcją tarki jest zeskrobywanie alg ze skał. Pokarm przesuwany jest dzięki specjalnym chrząstkom umocowanym w dolnej części aparatu gębowego. Radula jest organem unikalnym dla mięczaków (tylko małże jej nie posiadają), który nie występuje u innych to w przeważającej części drapieżniki, więc radula nie ma u nich tak dużego znaczenia podczas zdobywania pokarmu jak jamie gębowej mięczaka występują także gruczoły produkujące śluz, dzięki któremu pokarm przykleja się. Ponieważ aż do żołądka układ pokarmowy pokryty jest rzęskami i śluzem, pokarm po prostu przesuwa się w stronę jelit. Inny rodzaj rzęsek wyłapuje mniejsze elementy pożywienia, głównie minerały, które następnie wydala. Większe części pokarmowe kierowane są do jelita ślepego, aby tam proces trawienia dobiegł końca. Mięsożerne mięczaki mają z reguły prostszy system (Mollusca) – mięczaków posiada jedną parę skrzeli, czasem natomiast jedno skrzele. Wyglądem przypominają one pióra. Woda wpływa w nie od dołu i wypływa górą. W skrzelach występują 3 rodzaje rzęsek: jeden odpowiedzialny jest za napędzanie wody, a dwa pozostałe pomagają w utrzymywaniu czystości zwierzę wpłynie na obszar zanieczyszczony chemikaliami lub osadami, rzęski przestają się poruszać do momentu poprawy warunków środowiska. RozródU najbardziej prymitywnych mięczaków dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego. Z jaj mogą wykluwać się trochofory (wolno żyjące larwy), weliger (larwy planktoniczne posiadające zawiązki nogi, głowy i płaszcza), a następnie miniaturowa postać dorosła. Czasem jednak bezpośrednio po wykluciu na świat przychodzi weliger. U głowonogów nie występuje stadium obrębie typu spotyka się gatunki rozdzielnopłciowe (np. głowonogi) i obojnaki (in. hermafrodyty).Gonady posiadają często własne kanały wyprowadzające, ale osobniki bardziej prymitywne potrafią uwalniać komórki rozrodcze (plemniki lub komórki jajowe) na zewnątrz za pomocą metanefrydiów (narządów wydalniczych). Zapłodnienie może przebiegać wewnętrznie lub (Mollusca) – mięczakiZarówno kałamarnica kolosalna, jak i kałamarnica olbrzymia uważane są za największe mięczaki oraz jedne z największych kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni) mierzyć może 12-14 m długości i ważyć 500 kg (największy wyłowiony osobnik ważył 495 kg i mierzył 10 m). Kałamarnica olbrzymia (Architeuthis dux) osiąga natomiast 13 m długości i 275 kg jadowiteJednymi z najbardziej jadowitych mięczaków są ośmiornice. Do najniebezpieczniejszych zalicza się gatunki z rodzaju Hapalochlaena, których ukąszenie często prowadzi do śmierci. Podobny skutek niesie ze sobą użądlenie ślimaków morskich z rodzaju Conus. Jad tych drugich jest jednak na tyle niezwykły, że stał się ważnym narzędziem badań neurologicznych oraz potencjalnym źródłem nowych ośmiornice są jadowite, ale tylko kilka gatunków stanowi poważne zagrożenie dla ludzi. Wspomniany wyżej rodzaj Hapalochlaena, żyje w wodach Australii i Nowej Gwinei, ale kąsa tylko wtedy, gdy ktoś go sprowokuje. Około 25% ukąszonym nie udaje się przeżyć, co świadczy o dużej jadowitości gatunkiem niebezpiecznym jest tropikalna ośmiornica olbrzymia (Enteroctopus dofleini). Jej jad powoduje silny stan zapalny, który nawet przy poprawnym leczeniu może utrzymywać się przez miesiąc. Ukąszenie ośmiornicy z gatunku Octopus rubescens wywołuje natomiast martwicę, z której pacjent wychodzi przez ponad miesiąc. Tydzień po ukąszeniu występują również bóle głowy i ogólne (Mollusca) – – ludojad?Małże, choć niepozorne, również mogą użądlić, a nawet ugryźć. Jeden z przedstawicieli małży posiada jednak o wiele mroczniejszą opinię. Chodzi o przydacznię olbrzymią (Tridacna gigas), ważącą nawet 200 kg i mierzącą 120 cm długości. Z powodu ogromnych rozmiarów (największy znany okaz mierzył 137 cm), powstało o niej wiele legend. Najbardziej znana głosi, że przydacznia olbrzymia żywi się ludźmi. Nawet w podręcznikach naukowych pisano o niej jako o „małżu – ludojadzie”. W książce pt.: US Navy Diving Manual umieszczono informacje, jak uwolnić się z uścisku przydaczni. Współcześnie jednak gatunek nie jest traktowany jako niebezpieczny, zrozumiano bowiem, że zamykanie muszli w kontakcie z człowiekiem to po prostu jego metoda jednak byłoby umrzeć zamkniętym w muszli przydaczni, ponieważ zamyka się ona bardzo powoli. Poza tym, osoby wyższe po prostu nie zmieściłyby się we wnętrzu tego ogromnego (Mollusca) – Mątwy, sepie (Sepioidea).Szczegółowe daneMięczaki (Mollusca)Długość ciała: od 3 mm do 14 m (kałamarnica kolosalna i olbrzymia)Waga: od kilku gramów do 500 kgMięczaki (Mollusca)Mięczaki (Mollusca) – ciekawostkiSłowo „mięczak” pochodzi od francuskiego mollusque, które natomiast wywodzi się z łacińskiego molluscus, oznaczającego „miękki”.Mięczaki to najbardziej liczna gromada zwierząt morskich – stanowią ok. 23% wszystkich morskich organizmów są drugą po stawonogach najliczniejszą grupą głowonogi i małże pojawiły się prawdopodobnie 541-485 mln lat temu (kambr).Wydaje się, że mięczaki lądowe i słodkowodne są narażone na wyginięcie. Nie ma jednak dokładnych danych na ten temat, bowiem w wielu miejscach występowania tych zwierząt nie opracowuje się zbyt dokładnych (Mollusca)PolecamyMięczakiOśmiorniceKałamarniceŚlimaki Mięczaki – zwietrzeta o miękkiem, siesegmenowtanym ciele. Mięczaki to bardzo zróżnicowana grupa bezkręgowców. Pod względem liczebności ustępuje tylko stawonogom. Zwierzęta te zasiedlają całą kulę ziemską większość w wodach słonych, nieliczne w wodach słodkich, a także na lądzie, w miejscach odznaczających się dużą wilgotnością. Mięczaki sązwierzętami żyjącymi wolnolub w sposób osiadły. Ich rozmiary są bardzozróżnicowane –od niewielkich ślimaków do kałamarnicy olbrzymiej. budowa mięczaków Wszystkie mięczaki mają miękkie, pozbawione szkieletu ciało okryte częściowo lub całkowicie muszlą. Ciało mięczaków dzieli się najczęściej na trzy części: głowę, worek trzewiowy i nogę. Worek trzewiowy zawiera większość narządów wewnętrznych. Jest okryty fałdem mięśniowym –płaszczem. Przestrzeń pomiędzy workiem trzewiowym a płaczem to jama płaczowa, w którj znajdują się narządy wymiany gazowej (płuco/ skrzela). 2. Pokrycie ciała Ciało mięczaków pokrywa jednowarstwowy nabłonek. Zawiera on liczne gruczoły wydzielające śluz oraz –na brzegu płaszcza–gruczoływytwarzające substancje(węglan wapnia) budujące muszlę. Muszle mięczaków są bardzo zróżnicowane: jednoczęściowe (u ślimaków), złożone z dwóch części (u małży) lub z kilku płytek (chitony). U niektórych mięczaków muszla jest częściowo lub całkowicie redukowana (u głowonogów). W niekorzystnych warunkach otoczenia (zbyt małej wilgotności, zimnie) ślimaki chowają się do muszli, której otwór zabudowują wieczkiem ze śluzu i węglanu wapnia. życiowe Oddychanie–ślimaki lądowe są płucodyszne, co oznacza, że ich narządem oddechowym są płuca. Ślimaki wodne są skrzelodyszne–posiadają skrzela. U wielu odmian mięczaków wykształciły się modyfikacje skrzeli np. skrzela wtórne. Krążenie–mięczaki mają otwarty układ krwionośny. Krew pompowana jest przez serce, znajdujące się przeważnie w części grzbietowej worka trzewiowego. Odżywianie –ślimaki pobierają pokarm otworem gębowym, w którym znajduje się tarkasłużąca do zeskrobywania i rozdrabniania pokarmu. Pokarm z gardzieli trafia do żołądka, w którym odbywa się trawienie. Ślimaki lądowe to z reguły roślinożercy, wodne –to głównie drapieżcy. Niektóre są padlinożercami. życiowe – ślimaki Odbieranie i przewodzenie bodźców – ślimaki mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów czucia irównowagi, umiejscowione wokół otworu gębowego, na brzegach płaszcza i nogi, a także na czułkach. Oczysą umieszczone naszczycie lub u podstawy drugiej paryczułków. Wydalanie – ślimaki posiadają parzyste nerki. Mocz uchodzi z nerek do jamy płaszczowej, skąd jest wydalany na zewnątrz. Rozmnażanie i rozwój – ślimaki rozmnażają się wyłącznie płciowo. Mogą być rozdzielnopłciowe lub obojnacze. Są jajorodne, a ich rozwój jest prosty. małży Ciało małża znajduje się w muszli zbudowanej z dwóch symetrycznych połówek. Łączą się one mięśniami iwięzadłami, dzięki którym muszla może się poruszać. Małże posiadają nogęsłużącą do poruszania się oraz worek trzewiowy okryty płaszczem. Syfony: wpustowyi wypustowy, służą do pobierania i oddawania wody –filtrowania. Rolę filtra pełnią skrzela, które jednocześnie służą do wymiany gazowej. Skrzela odfiltrowują z wody cząstki pożywienia, które trafiają do układu pokarmowego. Małże żyją zagrzebanew mule lub piasku na dniezbiorników wodnych. W ten sposób ukrywają się przed naturalnymi wrogami. głowonogów Do tej gromady należą mięczaki żyjące w wodach o dużym zasoleniu, zazwyczaj swobodniepływające. Mają wyraźnie wyodrębnioną głowę, a noga przekształcona jest w ramionaotaczające otwór gębowy. Ramiona służą do chwytania pożywienia, pomagają też w pływaniu. Są zaopatrzone w liczne przyssawki, dzięki którym zwierzę może skuteczniej chwycić i przytrzymać ofiarę. Wszystkie głowonogi są drapieżnikami. Głowonogi posiadają dwie silne rogowe szczęki przypominające papuzi dziób.

mięczaki zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą